చలం - అమీనా

చలం రచనలు ఇన్నాళ్ళూ నేనెందుకు చదవలేదో, ఇంతకు ముందొక సారి ఇక్కడ రాసి ఉన్నాను. అలాగే, ఒక పాఠకురాలిగా నా పరిథిని పెంచుకోవడానికి ఇప్పుడొక్కొక్కటీ తీసి చదువుతున్నానని, ఈ బ్లాగ్ అడపా దడపా చూసే వారికి అర్థమైపోయి ఉంటుంది. ఇటీవలే నేను చదివిన మరో చలం కవిత్వం - "అమీనా". అమీనా నిజానికి ఒక నవల. కాకపోతే, అడుగడుగునా, అక్షరమక్షరానా, చలం హృదయం నుండి కాగితాల్లోకి నేరుగా సిరాగా పాకిన కవిత్వాన్ని చూపించే నవల.

చలం రచనలెటువంటివైనా, వాటిలోని తీవ్రతను మాత్రం అందరూ ఒప్పుకునే తీరాలి. అతని భావాలను, బాధలను, గుండెల్లోని అలజడినీ, ఆ మర్యాదపు ముసుగుల్లో మనిషి పడే సంఘర్షణనీ, చలాన్ని చదివే వాళ్ళు తప్పించుకుందామనుకుంటే, సాధ్యపడదు.

లాగేస్తాడు..లోపల్లోపలికి...అతని అక్షరాల్లోకి.

ఆహ్వానిస్తాడు..చేతులు విశాలంగా చాచి అతని అంతరంగపు లోతుల్లోకి. 

ఒక తొంభైఆరు పేజీల నవల, తొంభై నిముషాల లోపే పూర్తి చేసెయ్యడానికి అనువుగా ఉండే నవల, మనకి మునుపెన్నడూ పరిచయం లేని ఒక ముసల్‌మాన్ బాలిక పట్ల ఎంత అనురాగాన్ని, జాలినీ,  ఆత్మీయ అనుబంధాన్ని పెంచగలదో తెలుసుకోవాలంటే "అమీనా" చదవాలి. అమీనా ప్రారంభమే ఒక అద్భుతం. "ముందుమాట" నుండే మనం చదవడం మొదలెట్టాలి. రచనను అనుభవించడాన్ని, ఇక్కడి నుండే అలవాటు చేసుకోవాలి. 

"ఏళ్ళల్లో ఒదిగి

వాకిట్లో నుంచుని, ఒచ్చానంటే,

చిన్నప్పటి నీ ఒంటి బురదని 

కావలించుకున్నా,

పెద్దైన నీ మనసు మీద                                                     

లోకం చిమ్మిన మాలిన్యాన్ని అంగీకరించలేని

చలం

అవమానానికీ

లోకపరత్వానికీ

పరిహారంగా

నీకు, అమీనా ఈ పుస్తకం."

అమీనా చదవడంతో చాలా చిక్కులున్నాయి. అన్నింటికంటే ముఖ్యంగా చెప్పుకోవలసింది, ఏ పాత్ర గురించి ఏ విధమైన వివరణా లేకపోవడం. యండమూరి, సూర్యదేవర, యద్ధనపూడి తదితరుల నవలలన్నీ చదివే అలవాటు ఉన్న నాలాంటి వాళ్ళకి, నవలలో పాత్రలంటే - వాటి పరిచయాలంటే ఒక అంచనా ఉంటుంది. చలం వాటిని బద్దలుకొట్టాడు. బద్ధకాన్ని వదుల్చుకుని, ఒళ్ళు దగ్గర పెట్టుకుని చదువుకుని, అర్థమైనంత అర్థం చేసుకోమంటాడు; అర్థం కాని వాటిని వదిలేసి ముందుకు సాగి, అతన్ని అనుభవాలు పంచుకోమంటాడు. అతని మాటలు వినడం వినా వేరు దారి లేకుండా చేస్తాడు.

నేనెలాగో తిప్పలు పడ్డా కనుక, మీకు కొన్ని వివరాలిస్తాను. కథలో చలంతో పాటు, అతని స్నేహితులు కొందరు అతనితో కలిసి ఒకే ఇంట్లో ఉంటూంటారు. ఆ సమయంలో అతని భార్య ఊరెళ్ళి ఉంటుంది. కథ దాదాపు ముగిసే సమయానికి తిరిగి వస్తుంది. ఈ మధ్యలో ఎదురయ్యే పాత్రలన్నింటి ఆలోచనల్లోనూ కొన్ని సారూప్యాలుంటాయి. ఇదీ అని తేల్చలేని నిర్లక్ష్యం, అందరికీ మనసో దేహమో పంచుకునే వారి కోసం ప్రాకులాడే మనస్తత్వం, విడీపోయిన ప్రేమ కథలు, చలం పాత ప్రేయసి (విమల) ఇప్పుడు మళ్ళీ కొత్త ప్రియుడితో ముందుకు రావడం, ఆమె ఏడుపులు, అర్థం లేని బాధలు, టీలు, కిళ్ళీలతో,  కబుర్లతో, పాటలతో, కొన్ని నవ్వులతో, కొన్ని బాధలతో, కొన్ని అసంతృప్తులతో సాగే జీవితాలతో....వాళ్ళంతా కలిసి కాలక్షేపం చేస్తూంటారు. వీరే చలం 'అమీనా'లో పాత్రధారులు.

ఈ కథ కాస్త కల్పితమూ, కాస్త చలం స్వీయానుభవమూ అని విని ఉన్నాను. కథలో చాలా చోట్ల ఎంకి పాటల సుబారావుగారి ప్రస్తావన వస్తుంది. ఏలురులో కథ నడిచిన కాలంలో వారిరువురూ స్నేహితులు కాబోలు. అసలు అమీనా చలానికి మొదటిసారి తారసపడింది కూడా, సుబ్బారావుని ఏటి ఒడ్డున కలుసుకోవాలని నడుస్తున్నప్పుడే! అప్పటికే అతనికి అతని జీవితం పట్ల తెలియని విముఖత ఉన్నట్లు తోస్తుంది ఆ సంభాషణలు చదివితే.

చూసీ చూడగానే స్నేహాన్ని కోరాలనిపింపజేసిన ఆ చిన్న పిల్ల అమీనాతో చలం పలికిన తొలి మాటలివీ...

<...>

"ఎక్కడ ఇల్లు?"

"అక్కడ, కాలువగట్టున. మీ ఇల్లు?"

"మొండి గోడల మధ్య."

"అంటే?"

"నీకెందుకు"

"వస్తాను."

"వొస్తావా?"

"మీతోనే ఉంటా"

అమీనా కళ్ళు నమ్మించాయి. ఆ "మీతోనే ఉంటా"నన్న మాటని మీరలేదు అమీనా నవ్వు. నిర్భాగ్యపు నా అదృష్టమే, నా అధైర్యమే, నా సందేహమే, నా లోకపరత్వమే, నా లాభనష్ట గణితమే నిన్ను తరిమి మాయం చేసాయి.

ఇది మొదలుకుని చలంలో అమీనా పసితనమంటే ఆకర్షణా, ఆమెలోని స్వచ్చత పట్ల ప్రేమ, నిష్కామ స్నేహం కోసం తపన మొదలవుతాయి. తన చుట్టూ ఉన్న ప్రపంచానికి అతీతమైనదేదో అమీనాలో చూస్తాడు చలం. మనసులో ఉన్నది కళ్ళల్లో చూపెట్టే ఆమెని ఆరాధిస్తాడు. ఆమె అమాయకత్వపు ప్రవర్తనలో, ప్రేమలో, జీవితం పునర్నిర్మితమవుతున్నట్టు భావిస్తాడు. అందుకే ఆమెకు దగ్గర్లో ఉండాలనీ, దగ్గరగా ఉండాలనీ ఆత్రపడతాడు. ఆమె తన పూరి గుడిసెకు, తల్లి కాని తల్లి దగ్గరకు వెళ్ళినప్పుడు బెంగపడతాడు. తినడానికేమీ లేక చేపలు పట్టుకు వండుకునే ఆ ముసల్‌మాన్ అమ్మాయి కాసేపు కనపడకపోతే విలవిలలాడతాడు. ఇది చలం అంతరంగం. 

బాహ్య ప్రపంచానికి చలం ఒక మర్యాదస్తుడు. ఒక గౌరవప్రదమైన వృత్తిలో ఉన్న సభ్య సమాజ పౌరుడు. భార్యా, కుటుంబమూ ఉన్న సగటు సంసారి. అమీనాతో స్నేహం ఈ లోకానికి అర్థం కాదని చలానికి బాగా తెలుసు. ఆమెను ఒక స్నేహితురాలిగా అందరికీ పరిచయం చేయలేడనీ తెలుసు. అమీనా మాదిరిగా స్వచ్ఛమైన స్నేహాన్ని, ఆమెకు బదులివ్వలేని అశక్తుడనీ, నిస్సహాయుడనీ, అతని మాటల్లో అతనే ఒప్పుకుంటాడు కూడా.

కొన్ని రోజులు ఆ మొండి గోడల మధ్య అమీనా అందరితోనూ కలిసి చెప్పిన కబుర్లతోనూ, ఆమె  చేసిన అమృతతుల్యమైన కాఫీ టీలు తాగుతూ , ఆమె అడవిలో నెగళ్ళ దగ్గర చలి కాచుకుంటూ విని నేర్చుకున్న పాటలు వినడంతోనూ, సాఫీగా రోజులు దొర్లిపోతుంటాయి.  అమీనాకి, ఆ ఇంట్లో తన స్థానమేమిటో తెలీదు. ఆమె అసలు దాని గురించి ఏనాడూ అలోచించినట్టు కనపడదు. తన పూరి గుడిశలో తనకేనాడూ దక్కని సంతోషమేదో ఈ మనుష్యుల దగ్గర దొరికిందన్న సంతోష మొక్కటే ఆ లేత గుండెలో. చలం ఆమె పట్ల చూపించే ప్రత్యేకమైన ప్రేమ, ఆప్యాయతా - ఆ చిట్టితల్లికి అవే సకలైశ్వర్యాలూ!

ఊరెళ్ళిన భార్య శ్యామల తిరిగి రాకుంటే, ఈ కథకు అడ్డేమీ ఉండేది కాదేమో! అహాల మధ్య యుద్ధాలను రాజేసిన సంఘటనలంటూ జరగకపోతే, అమీనా పసి మనసు గాయపడేదే కాదేమో. ఈ భయం చలానికి లేకపోలేదు. అమీనాని అసలు ఏమని పరిచయం చేయాలన్న మీమంసతో అతను కొట్టుకుపోలేదని, అస్సలు అనుకోలేం.

"బడికి వెళ్ళాక జ్ఞాపకం వచ్చింది - అమీనా స్వేచ్ఛగా హార్మోనియం వాయించడం, కుర్చీలలో నిద్రపోవడం, పుస్తకాలలో ఎదో భాష గీకడం, నా బట్టలు సర్దడం తొడుక్కోవడం సహిస్తుందా శ్యామల ? ముందు చెప్పి రావలసింది...

ఏమనీ ?

అమీనా నౌకరు కాదని..!

నౌకరు కాకపోతే..ఎవరు ?

అవును. అమీనా, ఎవరు ? ఎవరు ?"

మొదట్లోనే చెప్పినట్టు, అంతః సంఘర్షణను, అలజడినీ మనలోకెక్కించేందుకు చలం అద్భుతమైన భాషను, శైలినీ వాడుకున్నాడు. అమీనా కోసం పడే తపనను అక్షరాల్లో పెట్టడంలో నూటికి నూరు శాతం సఫలీకృతుడయ్యాడు. అర్థరాత్రి అందరినీ విడిచి, అన్నింటినీ విడిచి, మనసు పిలుపు విని, గుమ్మం దాటిన క్షణాల్లో చలం మనసిది :

"మెట్లు దిగాను. తలుపు తీశాను.

రోడ్డు. ప్రశాంతమైన కంకరరోడ్డు, చీకటి.

నా సిగ్గుని దాచండి, అడుగుల శబ్దాలూ!

నా మొహాన్ని చూడకండి, నక్షత్రాలూ!

అమీనా. అమీనా - మరచిపోయినాను నిన్ను.!

కాని, కనపడదు. నాకు ముందు తెలుసు.

దురదృష్టం ప్రారంభించిందా...ఇంక అంతు లేదు. 

ఇంకేం కాబోతూంది?

రాత్రీ, ఏం చేయబోతున్నావు నన్ను!

అమీనా!! "

వెతికి వెతికి అలసి, తన పనులను తనే తఱచి చూసుకుని చలించీ, స్పష్టాస్పష్ట భావాల మధ్య ఊగిసలాడి, వెనక్కి వచ్చిన చలం, ఇంటి గుమ్మం ముందు కాళ్ళకి వెచ్చగా ఏదో తగలడంతో ఉలిక్కిపడతాడు.  అతని కాళ్ళ కింద అమీనా!

"అమీనా!"

చీకట్లో - మెట్ల మీద - దుమ్ములో-

ప్రేమలోకంలో దిక్కుమాలిన బిచ్చగాళ్ళం-

దెబ్బతిన్న గుడ్డీవాళ్ళం -అనాధలం- అంధకారులం-ప్రేమని నిరసించే నేను

ప్రేమను ఆశించే అమీనా.

ఇద్దరం-ఇద్దరం- పొడుగై పాకే నీడలో- పెళ్ళలు రాలే గోడలో.

కన్నీళ్ళు -ఎక్కిళ్ళు వేళ్ళు -ఒకళ్ళ చుట్టూ ఒకళ్ళ వేళ్ళు -వేళ్ళ మధ్య వేళ్ళు -పెదమల మధ్య జుట్టు -రెప్పల మధ్య నీళ్ళు. "

నిజంగా ఈ సంఘటన చదువుతున్నప్పుడు, పసిపిల్లను పొదుముకున్న చలం కనిపిస్తాడు. ఆకుపచ్చ రిబ్బన్లు జుట్టుకు కట్టుకున్న పిచ్చి అమీనా కన్నీళ్ళతో కనిపిస్తుంది. ఆ బాధలో ఆ రాత్రి కరిగిపోవడమూ, చీకటి వీడ్కోలిస్తూ వెళ్ళిపోతుంటే ఉషోదయం వారిని పలకరించడమూ - మనకీ తెలుస్తాయి, మనం మౌన ప్రేక్షకులమై చూస్తూంటామంతే!

అప్పుడప్పుడూ అతనిలో అంతరాత్మకు వ్యతిరేకం(?)గా చెలరేగే భావాలను స్పష్టపరచడానికా అన్నట్లు, “అమీనా నువ్వూ స్త్రీవేనా ? ” “బలి కోరుతున్న విధి వెయ్యినాల్కలలో ఒకదానివి” అని వగచే చలమూ కనపడతాడు. భయపెడతాడు. అమీనాకి మాత్రం ఈ ఆలోచనలు లేవు. ఏ భయాలూ లేవు. సంబంధాలకు నిర్వచనాలు వెదుక్కోకుండా నిజాయితీగా నిలబడడం మాత్రమే తెలిసిన మేలిమి ముత్యం అమీనా.

శ్యామల తిరిగి వచ్చి, అమీనాని వాలకం నచ్చట్లేదన్న వంక పెట్టి ఇంట్లో నుండి గెంటేసిన కొన్నాళ్ళకి, అమీనాకు ఒక ముసలి మనిషితో పెళ్ళి కుదురుతుంది. చలానికిది మింగుడుపడదు.

ఆ పైన ఒక ఆదివారం, అమీనా ఎప్పటిలాగే ఇంట్లోకి దూసుకొస్తుంది. నేరుగా చలం ఒళ్ళోకి వెళ్ళిపోయి ఏడుపు మొదలెడుతుంది. ఇవి చలంలోని మర్యాదస్తుడీకీ, అమీనాని అభిమానించే ప్రేమించే ఆరాధించే చలానికీ వైరం మొదలయ్యే క్షణాలు. చలంలోని స్వార్థం, అమీనా మనసుని తునాతునకలు చేసిన క్షణాలు. చలం జీవితంలో తర్వాత్తర్వాత ఘోరమైన పశ్చాత్తాపానికి లోనయ్యేట్టు చేసిన ఆలోచనలు, మాటలు  - అతని మాటల్లో ఇవిగో :

"వొద్దు. రాకు. నీకు నాకు అందరికీ తిట్లు.

మర్యాద తెలీదు -అంటారు.

రాకు. లోపలికి రాకు.

నన్ను కావలించుకుని. ఒకటే ఏదుస్తోంది. అమీనా, ఎందుకు ? ఏం జరిగింది ? రా, నాతో చెప్పు ?

తొరగా. తొరగా. అట్లా చప్పుడు చెయ్యకు వొస్తారు. నీ ఏడుపు విననీరు. మనకి స్థలం లేదు. తొరగా అమీనా, ఏమిటి నా అమీనా?

"నాకో చీర కావాలి. కొనిపెట్టండి"

ఏమిటి! చీర! కొనాలా!

ఉండు, అమీనా. ఆలోచించనీ. చీరె ఏమిటీ?

"ఎందుకు నీకు?"

అమీనాకి నేనెందుకు చీరె ఇవ్వాలి? నా చెల్లెలా! నా కూతురా? నా బోగందా? నా అధికారి భార్యా? ఎవరు అమీనా? నేనెందుకు చీరె ఇవ్వాలి.

<<...>>

ఎదగని నౌకరు కన్య, అమీనాకి!

"ఇవ్వరా? నేనడుగుతున్నాను. నాకు అవసరం ఇవ్వరా?"

నా నడుం చుట్టూ లేత వేళ్ళు.

నా పొట్ట తడుపుతూ కన్నీళ్ళు.

చలం తన సంసారాన్నీ, తన జీవితాన్ని గుర్తు చేసుకుంటాడు. ఆమెకు ఇవ్వడం వల్ల తను మాటలు పడవలసిన అగత్యమే తప్ప, మరే ఉపయోగమూ కనపడదు. తర్జనభర్జనలూ, లెక్కలూ పూర్తయ్యాక :

"ఏమిటి అమీనా! ఎందుకు ఇస్తాను నీకు చీరె? ఎందుకు ఇయాలి ?"

నా మొహంలోకి ఒక్క చూపు.

నా నడుంలో నుండి ఒక్క తోపు.

గుమ్మంలో అమీనా! కంఠం ఒణుకుతూ, కాళ్ళు ఎండవేడిలో ఊగుతో -

మనుష్యుల్లో, మంచితనంలో, ఔదార్యంలో, కుంగి, నలిగి, విశ్వాసం నశించి, చాలా సిగ్గుతో -

"పోనీ..పోనీ..నా జీతం..ఇవ్వండి.."

ముక్కలైన మనసు, ముక్కలు ముక్కలుగా మాటల రూపంలో బయటకు వచ్చినా, చలం కదలడు. చలించడు. డబ్బులకేనాడూ ఆశ పడని పసి అమీనా, అతని అర్థం లేని భయాన్ని చూసి ఈసడించుకుని, తన ప్రేమను, సంతోషంగా చేసిన పనులనూ, ఈ రోజు పేరు మార్చి జీతం కోసం అమ్ముకోవాల్సి వచ్చినప్పుడు ఎంత క్షోభ పడి ఉంటుందో ఆ క్షణంలో అర్థం చేసుకోలేకపోతాడు.

జీతం రాళ్ళు పడేశాక, మారుమాట్లాడకుండా వెళ్ళిపోయిన ఆమెను చూస్తూ " అమ్మా, వెళ్ళింది. తిట్టకుండా పోయింది. ఎంతైనా తురక వాళ్ళను నమ్మడానికి వీల్లేదు" అంటూ పిచ్చి ప్రేలాపనలు చేస్తాడు. అక్కడితో అయిపోలేదు, అమీనా అతనికి మళ్ళీ కనపడుతుంది.

మళ్ళీ అమీనా.అబ్బ!వొదలవా! ఇంకా జీతమా!

ఏమిటి అట్లా చూస్తుంది. ఎండలో వెలవెలపోయే చందమామ లాగు!

సాయంత్రం చీకట్లో చెంగల్వలాగు!

పాపం, అమీనాకి వేరే ఉద్దేశ్యమేదీ ఉండదు; అతనిచ్చిన డబ్బులతో కొనుక్కున్న చాలీ చాలని ఓణీ చూపించి, తాను వెళ్ళిపోతున్నానంటూ వెను తిరుగుతుంది.

"వెళ్ళకు అమీనా! ఆగు."

"ఆగు. అమీనా! ఆగు."

 గడ్డిబండీ అడ్డం - మర్యాద కట్టుకున్న నా కాళ్ళే అడ్డం.

చదివి చదివి గుడ్డివైన నా కళ్ళేఅడ్డం. సబ్బుతో కడుక్కున్న నా చేతులే అడ్డం.

 అమీనా! అమీనా!

రోడ్డి మలుపు..సైడు కాలువ. బురద.

అస్తమించే సూర్యుడు -కళ్ళల్లో చీకటి.

అంతే అమీనా!

జన్మానికి ఆఖరు నా చిన్న అమీనా!

ఎరగని పువ్వు నా అమీనా!

అంటూ చలం ఆగిపోవడంతో కథ ముగుస్తుంది.

********************

అమీనాని, చదివే అవకాశం ఉంటే తప్పక చదవండి. జీవితాన్ని చలం కళ్ళతో చూసేందుకు కాదు. జీవిత సత్యాలేవో తెలుసుకునేందుకు కాదు. మనుష్యులలోని చపల బుద్ధినీ, చంచల మనస్తత్వాన్నీ గ్రహించి నిరసించేందుకు కాదు. మర్యాదల ముసుగులు తీసుకు మనసుని స్వచ్ఛంగా మెరిపించుకుందుకూ కాదు. తప్పొప్పులు తూకాలు వేసి, మీ అభిప్రాయలు బలపరుచుకోవడానికి వాదులాడే అవకాశం కోసం అస్సలు కాదు.

ఒక రచన ఎంత శక్తివంతంగా మలచబడిందో తెలుసుకోవడం కోసం. చలం చేతుల్లో ఒక మామూలు సంఘటన, ఒక మరపురాని జ్ఞాపకం, ఎంత అపురూపంగా అక్షరాల్లోకి తర్జమా చేయబడిందో కళ్ళారా చూడండం కోసం! మనసుతో రాసే రచయితల కలం శక్తి మరో సారి రుచిచూసేందుకు...తరించేందుకు. అమీనాని ప్రేమించేందుకు. మీ గుండెల్లోనైనా కాస్త చోటిచ్చేందుకు.

*************

అడగ్గానే చలం రచనలను పంపించిన  సాహితీ మిత్రులు, బ్లాగర్ శ్రీ అవినేని భాస్కర్ గారికీ, చేతికందించిన "ఏకాంతం" బ్లాగర్ దిలీప్‌కూ - వేనవేల కృతజ్ఞతలతో....